Στο χώρο της Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης ή της εκπαίδευσης για την αειφορία, όπως καθιερώθηκε τα τελευταία χρόνια να λέγεται έχουν έρθει στα χέρια μας αρκετές εκδοτικές προσπάθειες που φιλότιμα προσπαθούν να παρουσιάσουν ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής και ξένης κυρίως βιβλιογραφίας, τόσο στο πεδίο της θεωρητικής θεμελίωσης, όσο και της διδακτικής πρακτικής. Αν θελήσουμε όμως να επιλέξουμε εργασίες που ανοίγουν καινούργιους δρόμους, νέους ορίζοντες στη θεωρία και πράξη της Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης θα δυσκολευθούμε. Γιατί είναι εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα να προσπαθήσεις να συγκροτήσεις μια στέρεη θεωρητικά πρόταση και συνάμα να την υλοποιήσεις στο μάχιμο κομμάτι της εκπαίδευσης, συνδέοντας έτσι ακατάλυτα θεωρία και πράξη, σκέψη και εμπειρία. Ο Μεφιστοφελής στο Φάουστ του Γκαίτε έχει μια άποψη για το πόσο δύσκολο είναι αυτό. « Γκρίζα ακριβέ μου φίλε, είναι κάθε θεωρία, και πράσινο τη ζωής το χρυσό δέντρο».
Αυτό το εγχείρημα το φέρει σε αίσιο πέρας το πόνημα της Κ.Σχίζα, Συστημική Σκέψη και Περιβαλλοντική εκπαίδευση. Γιατί όχι μόνο θεμελιώνει θεωρητικά μια νέα διδακτική πρόταση για την Περιβαλλοντική εκπαίδευση με αναφορές στο Σύστημα-Παρατηρητή, αλλά επίσης καταγράφει με τη μορφή της έρευνας δράσης όλες τις φάσεις υλοποίησης της πρότασης στην πράξη με το 2ο Ενιαίο Λύκειο Βύρωνα, αναδεικνύοντας τη σημασία του εκπαιδευτικού ως ερευνητή της δράσης του. Από την αρχή η συγγραφέας του προσδιορίζει το πλαίσιο στο οποίο θα κινηθεί. Απορρίπτοντας το θετικιστικό-ορθολογιστικό παράδειγμα, ασπάζεται την έννοια του συστήματος και της συστημικής σκέψης βασισμένη στα πορίσματα των φυσικών και κοινωνικών επιστημών, που καταλήγουν στο συμπέρασμα πως "η πολυπλοκότητα και η ετερογένεια των φαινομένων της ζωής εκδηλώνονται με ένα πυκνό δίκτυο αλληλοτεμνόμενων αιτιακών οδών, ώστε καμιά μεμονωμένη αιτιακή οδός δεν μπορεί να ελέγξει ένα φαινόμενο που αφορά τη ζωή. Στη θέση της απόλυτης αλήθεια και της αντικειμενικότητας, αντιπαραθέτει τη γνωσιακή διαδικασία ως παρατήρηση, την αποδίδει σε συστήματα παρατηρητές και ανοίγεται στον ωκεανό των νοημάτων που συγκροτούνται σ’ αυτά με την έννοια των ανθρώπινων φυσικών προσώπων, όσο και με την έννοια των νομικών προσώπων, των κοινωνικών συστημάτων-παρατηρητών.
Η πρόκληση είναι να συλλάβουμε την πραγματικότητα ως ένα όλο προσεγγίζοντας την κριτικά, αντιπαραθέτοντας στο λόγο των απρόσωπων κοινωνικών θεσμών, το λόγο των ανθρώπινων προσώπων. Με όραμα το μέλλον, το βιώσιμο μέλλον. Η συγγραφέας περιδιαβάζει με άνεση τη εξέλιξη της συστημικής σκέψης, παρουσιάζει τη συσχέτιση κοινωνικών και φυσικών επιστημών στο πλαίσιό της και τη δημιουργία της ολιστικής σκέψης και θεμελιώνει τη συστημική του παρατηρητή στις σύγχρονες κοινωνιολογικές θεωρίες, ανάγοντάς την σε μια ολοκληρωμένη παιδαγωγική – διδακτική πρόταση. Τα κύρια παιδαγωγικά εργαλεία της μεθόδου είναι τα μοντέλα παιδαγωγικού χαρακτήρα, ερευνητικά εργαλεία των ονομαζόμενων Μαλακών συστημικών μεθοδολογιών. Τα μοντέλα αυτά είναι τεχνήματα που δημιουργούν οι μαθητές παρατηρητές αποκτώντας έτσι μια εποπτεία βάση της κριτικής ερμηνείας και του ανασχεδιασμού της πραγματικότητας.
Η ματιά της πάνω στην πραγματικότητα γενικά και στην εκπαιδευτική πραγματικότητα ειδικότερα, δείχνει επίσης την επίδραση που άσκησε στη σκέψη της η Κριτική σχολή της Φραγκφούρτης, του θεσμικού και πνευματικού φορέα της Κριτικής Θεωρίας. Η κοινωνική, πολιτική και ηθική κριτική των εκπροσώπων της, Αντόρνο, Μαρκούζε, Χορκχάϊμερ, επιδίωξε να συγκροτήσει μια θεωρία της πράξης με επίκεντρο όχι το λόγο αλλά τα παράγωγα της πρακτικής του λόγου που συγκροτήθηκαν σε αυτόνομες οντότητες, αυτονομούμενα και απέναντί του. Η κοινωνία, ο πολιτισμός, η πολιτική πράξη, η ιστορία, ως τεχνήματα και τεχνικές κατασκευές γίνονται αντικείμενο κριτικής με γνώμονα το δέον, την αξία, τις αξίες που ενσωματώνουν. Η κατάδειξη των αντιφάσεων και αντινομιών της πραγματικότητας αποκτά κεντρική θέση στον παιδαγωγικό μας σχεδιασμό καθώς θα οδηγήσει στην αλλαγή και ανατροπή της. Προσφέρει έτσι στον εκπαιδευτικό μια στέρεα θεωρητική βάση στην οποία θα δομήσει με τους μαθητές του διαδοχικές συνομιλίες που θα συγκροτούν ένα συνεργατικό λόγο, ικανό να προσεγγίσει κριτικά το λόγο των θεσμικών φορέων που σχεδιάζουν, αποφασίζουν και υλοποιούν ερήμην τους και ερήμην των ανθρώπινων συστημάτων, απονοηματοδοτώντας και σημασιοδοτώντας. Ο Ελύτης ρωτά στο Μικρό Ναυτίλο: « Τι θέλεις, τι ζητάς, πού είναι το νόημα που σού πεσε από τα χέρια», η μας το πήραν συμπληρώνουμε.
Αναλύει διεξοδικά γιατί αυτός ο λόγος, ο κριτικός, ο συνεργατικός δεν μπορεί να συγκροτηθεί στο πλαίσιο της σημερινής εκπαιδευτικής πραγματικότητας, καθώς υποβίβασε τη μάθηση σε μια τυποποιημένη πρακτική μεταβίβασης αναπλαισιωμένων γνώσεων δημιουργώντας υποκειμενικότητες που αδυνατούν να συνεργαστούν ανακαλύπτοντας και αποκαλύπτοντας κριτικά τον κόσμο. Αυτό το καθήκον το προορίζει στην Περιβαλλοντική εκπαίδευση κι αυτό είναι το σημαντικότερο στοιχείο του βιβλίου. Ανατρέχει σε βασικά θεωρητικά κείμενα της Π.Ε ,στη σκοποθεσία και μεθοδολογία της εκπαίδευσης και της Π.Ε καταλήγοντας στις ακόλουθες επισημάνσεις:
· Η μάθηση είναι συνομιλία για την πραγματικότητα η οποία μας παρέχει τα παιδαγωγικά υλικά που παίρνουν τη μορφή των παρατηρήσεων
· Τα υλικά αυτά μετασχηματίζονται από τους μαθητές και με τη μορφή τεχνημάτων ερμηνεύουν κριτικά την πραγματικότητα.
· Η μάθηση τέλος συνεξελίσσεται επαναλαμβανόμενη σχεδιαστικά οδηγώντας σε περισσότερο κριτικές ερμηνείες με ταυτόχρονη ωρίμανση της σκέψης των παιδιών και της παιδαγωγικής σκέψης του εκπαιδευτικού.
Με τις παραδοχές αυτές το διδακτικό μοντέλο που προτείνει η συγγραφέας, απηχώντας τις κοινωνιογνωστικές εποικοδομητικές θεωρίες ξετυλίγεται σε πέντε φάσεις οι οποίες αναλυτικά παρουσιάζονται με τη μορφή της έρευνας δράσης, στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου. Η έρευνα αυτή, διαδικασία αυτοστοχαστική και αναστοχαστική υποδεικνύει το σημαντικό ρόλο που κάθε εκπαιδευτικός της ΠΕ θα έπρεπε να αναλάβει, το ρόλο του ερευνητή της ίδιας της διδακτικής του πρακτικής, υποβάλλοντας σε κριτικό έλεγχο τον παιδαγωγικό σχεδιασμό και την υλοποίηση του με στόχο τη βελτίωση της όλης διαδικασίας.
Η συγγραφέας καταγράφει σε ημερολόγιο πολλές από τις σκέψεις -παρατηρήσεις στην εξέλιξη του προγράμματος. Στέκομαι σε μια που αντιπροσωπεύει και τη δική μου εμπειρία "Λίγο πριν αποχωριστούμε ρώτησα τους μαθητές μου, γιατί είχαν μείνει μετά το τέλος ενός πρωινού εξαώρου κουρασμένοι και πεινασμένοι και μάλιστα με την προοπτική ενός απογεύματος γεμάτου από άλλα φροντιστηριακά μαθήματα. Η απάντηση που πήρα ήταν πως επιθυμούσαν να κάνουν "κάτι διαφορετικό"
Και πράγματι, τίποτα πιο διαφορετικό δεν υπάρχει από το να διαμορφώνω την προσωπική μου αλήθεια για τον κόσμο χωρίς να σταματώ να αναζητώ συνεχώς την αποδοχή της από τους άλλους, γιατί όπως γράφει ο Ελύτης και πάλι « την άνοιξη αν δεν τη βρεις τη φτιάχνεις»
(Από την παρουσίαση του βιβλίου 13/11/2008)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου