«Υπάρχει μια ολόκληρη διανοητική παράδοση, τόσο της δεξιάς όσο και της αριστεράς, που δαιμονοποιεί πάντα την κατανάλωση, χαρακτηρίζοντάς την αποκλειστικά με αρνητικό τρόπο. Η παράδοση του καθολικισμού την κατηγορεί ότι απομακρύνει τους ανθρώπους από την πίστη και από την Εκκλησία. Για την αριστερά αντιπροσωπεύει την παντοδυναμία του χρήματος, την ιδιωτικοποίηση της ζωής και την άρνηση της πολιτικής στράτευσης. Υπάρχουν έπειτα και εκείνοι που αποδίδουν στον καταναλωτισμό την ευθύνη για τον κυρίαρχο κομφορμισμό και τη μαζοποίηση, χωρίς να ξεχνάμε και τους άλλους που τον κατηγορούν ότι είναι ένας από τους πιο αποτελεσματικούς φορείς του σύγχρονου μηδενισμού. Η καταναλωτική κοινωνία, όμως, μας έβγαλε οριστικά από τον 19ο αιώνα και έπαιξε ένα βασικό ρόλο στη διαδικασία εκδημοκρατισμού της κοινωνίας.
Υπήρξε ένας φορέας αυτονόμησης της ύπαρξης. Πίσω από τον μαζικό καταναλωτισμό υπάρχει το γεγονός ότι τα πρόσωπα γίνονται άτομα προικισμένα με μια μεγάλη αυτονομία σε σχέση με τους θεσμούς και τις κοινωνικές ομάδες. Δεν μπορούμε, για παράδειγμα, να σκεφτούμε τον γαλλικό Μάη του '68, την απελευθέρωση των ηθών, το φεμινιστικό κίνημα και τη σεξουαλική απελευθέρωση χωρίς να λογαριάσουμε τον ηδονισμό που εμφανίστηκε μαζί με τον καταναλωτισμό».
Με δυο λόγια, δεν υπάρχει ελευθερία χωρίς κατανάλωση. Και αντίστροφα, όποιος προτείνει μια σπαρτιατική κοινωνία, στην πραγματικότητα δεν θέλει μια κοινωνία βασιζόμενη στα ατομικά δικαιώματα και στην ελεύθερη επιλογή των πολιτών. Το αληθινό πρόβλημα, σύμφωνα πάντα με τον Λιποβετσκί, δεν είναι η υπερβολή στην κατανάλωση αλλά ο αυξανόμενος αριθμός εκείνων που αποκλείονται από αυτήν. «Σήμερα στη Δύση υπάρχουν νέες ζώνες φτώχειας απολύτως ανησυχητικές. Και σε έναν κόσμο που κυριαρχείται από τον καταναλωτισμό, όποιος αποκλείεται από αυτόν είναι σαν να μην υπάρχει».
Δεν θα διαφωνούσα με το Γάλλο φιλόσοφο Ζιλ Λιποβέτσκι στο βιβλίο του οποίου αναφέρονται οι παραπάνω γραμμές, και ποιός είμαι για να το πράξω άλλωστε; Θα θέσω όμως κάποιους προβληματισμούς:
Σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης σε παγκόσμιο επίπεδο με τα οικολογικά προβλήματα του πλανήτη να διογκώνονται, προκαλώντας βάσιμες ανησυχίες για την ισορροπία των ευαίσθητων οικοσυστημάτων του, το αληθινό πρόβλημα είναι μόνο ο αποκλεισμός από την κατανάλωση; Όσο και να θέλεις να υιοθετήσεις την άποψή του πως η σπαρτιατική κοινωνία βασίζεται στον περιορισμό των ατομικών διακιωμάτων και της ελεύθερης επιλογής, η λιτότητα και η μείωση, η έμφαση στο συλλογικό και όχι στο ατομικό ως αποδεκτές από όλους αξίες οδηγούν ως μονόδρομο σε μια ανελεύθερη κοινωνία; Και μόνο η αποδοχή του μοντέλου της ικανοποίησης των ατομικών μας αναγκών μέσα από τις καταναλωτικές μας επιλογές προβάλλεται ως η μόνη διέξοδος;
Η πραγματικοτητα μιας βιώσιμης κοινωνίας στηριγμένη στις αξίες της δικαιοσύνης, της ισότητας, της πρόληψης και πρόβλεψης, ώστε ο σεβασμός ανθρώπου και φύσης να αποτελεί τη μόνη καθημερινή αλήθεια, πρέπει απαραίτητα να συνδέεται με το όραμα μιας κοινωνίας που καταναλώνει για να προβάλλει την ελευθερία της μέσα απ' αυτή;
Έχω την αίσθηση τελικά πως μιλάμε όχι για τις αξίες, γιατί ο ίδιος ο συγγραφέας αναφέρει επίσης πως οι άνθρωποι θα οδηγηθούν στην υιοθέτηση άλλων αξιών, μιλάμε κυρίως για την επιλογή του οικονομικού μοντέλου ανάπτυξης. Πίσω από τα λόγια του συγγραφέα αντιλαμβάνομαι την αδυναμία να αποδεχθεί μια άλλη οικονομική πραγματικότητα, προσαρμοσμένη στις πραγματικές ανάγκες του ανθρώπου με σεβασμό των φυσικών πόρων και της βιοποικιλότητας του πλανήτη.
Τελικά τι αξία έχει η απόδοση των δικαιωμάτων του καταναλωτή σε όλους του ανθρώπους της γης, αν στο μεταξύ έχουμε καταστρέψει μάλλον ανεπανόρθωτα τη γη, τον αέρα και το νερό, τα φυτά και τα ζώα που όλα μαζί αποτελούν μάλλον το μακρινό για κάποιους υπόβαθρο της εικόνας στην οποία επιθυμούν να ενταχθούν;
«Αν κάποτε βγούμε από αυτό το σύστημα αυτό θα συμβεί χάρη σε μια ριζική πολιτισμική στροφή, σε μιαν αλλαγή αξιών. Ο καταναλωτικός ηδονισμός θα χάσει την πρωταρχική του θέση. Τις αξίες τις δημιουργούν οι άνθρωποι. Και καθώς το τωρινό σύστημα, μολονότι ικανοποιεί πολλές επιθυμίες, δεν μας ικανοποιεί πλήρως, θα έρθει η μέρα που οι άνθρωποι θα επινοήσουν κάτι άλλο. Στο παρελθόν εξάλλου διάφοροι πολιτισμοί έζησαν με βάση αξίες πολύ διαφορετικές από εκείνες της ξέφρενης κατανάλωσης»
θα συμφωνούσα ανεπιφύλακτα με τις τελευταίες αυτές γραμμές του άρθρου, αν πραγματικά ένιωθα πως δεν έχουμε φτάσει σε ένα σημείο καμπή για την ίδια τη ζωή πλέον στον πλανήτη μας, χωρίς το διαθέσιμο χρόνο να περιμένουμε τη μέρα που μας αναφέρει ο συγγραφέας.
Υπήρξε ένας φορέας αυτονόμησης της ύπαρξης. Πίσω από τον μαζικό καταναλωτισμό υπάρχει το γεγονός ότι τα πρόσωπα γίνονται άτομα προικισμένα με μια μεγάλη αυτονομία σε σχέση με τους θεσμούς και τις κοινωνικές ομάδες. Δεν μπορούμε, για παράδειγμα, να σκεφτούμε τον γαλλικό Μάη του '68, την απελευθέρωση των ηθών, το φεμινιστικό κίνημα και τη σεξουαλική απελευθέρωση χωρίς να λογαριάσουμε τον ηδονισμό που εμφανίστηκε μαζί με τον καταναλωτισμό».
Με δυο λόγια, δεν υπάρχει ελευθερία χωρίς κατανάλωση. Και αντίστροφα, όποιος προτείνει μια σπαρτιατική κοινωνία, στην πραγματικότητα δεν θέλει μια κοινωνία βασιζόμενη στα ατομικά δικαιώματα και στην ελεύθερη επιλογή των πολιτών. Το αληθινό πρόβλημα, σύμφωνα πάντα με τον Λιποβετσκί, δεν είναι η υπερβολή στην κατανάλωση αλλά ο αυξανόμενος αριθμός εκείνων που αποκλείονται από αυτήν. «Σήμερα στη Δύση υπάρχουν νέες ζώνες φτώχειας απολύτως ανησυχητικές. Και σε έναν κόσμο που κυριαρχείται από τον καταναλωτισμό, όποιος αποκλείεται από αυτόν είναι σαν να μην υπάρχει».
Δεν θα διαφωνούσα με το Γάλλο φιλόσοφο Ζιλ Λιποβέτσκι στο βιβλίο του οποίου αναφέρονται οι παραπάνω γραμμές, και ποιός είμαι για να το πράξω άλλωστε; Θα θέσω όμως κάποιους προβληματισμούς:
Σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης σε παγκόσμιο επίπεδο με τα οικολογικά προβλήματα του πλανήτη να διογκώνονται, προκαλώντας βάσιμες ανησυχίες για την ισορροπία των ευαίσθητων οικοσυστημάτων του, το αληθινό πρόβλημα είναι μόνο ο αποκλεισμός από την κατανάλωση; Όσο και να θέλεις να υιοθετήσεις την άποψή του πως η σπαρτιατική κοινωνία βασίζεται στον περιορισμό των ατομικών διακιωμάτων και της ελεύθερης επιλογής, η λιτότητα και η μείωση, η έμφαση στο συλλογικό και όχι στο ατομικό ως αποδεκτές από όλους αξίες οδηγούν ως μονόδρομο σε μια ανελεύθερη κοινωνία; Και μόνο η αποδοχή του μοντέλου της ικανοποίησης των ατομικών μας αναγκών μέσα από τις καταναλωτικές μας επιλογές προβάλλεται ως η μόνη διέξοδος;
Η πραγματικοτητα μιας βιώσιμης κοινωνίας στηριγμένη στις αξίες της δικαιοσύνης, της ισότητας, της πρόληψης και πρόβλεψης, ώστε ο σεβασμός ανθρώπου και φύσης να αποτελεί τη μόνη καθημερινή αλήθεια, πρέπει απαραίτητα να συνδέεται με το όραμα μιας κοινωνίας που καταναλώνει για να προβάλλει την ελευθερία της μέσα απ' αυτή;
Έχω την αίσθηση τελικά πως μιλάμε όχι για τις αξίες, γιατί ο ίδιος ο συγγραφέας αναφέρει επίσης πως οι άνθρωποι θα οδηγηθούν στην υιοθέτηση άλλων αξιών, μιλάμε κυρίως για την επιλογή του οικονομικού μοντέλου ανάπτυξης. Πίσω από τα λόγια του συγγραφέα αντιλαμβάνομαι την αδυναμία να αποδεχθεί μια άλλη οικονομική πραγματικότητα, προσαρμοσμένη στις πραγματικές ανάγκες του ανθρώπου με σεβασμό των φυσικών πόρων και της βιοποικιλότητας του πλανήτη.
Τελικά τι αξία έχει η απόδοση των δικαιωμάτων του καταναλωτή σε όλους του ανθρώπους της γης, αν στο μεταξύ έχουμε καταστρέψει μάλλον ανεπανόρθωτα τη γη, τον αέρα και το νερό, τα φυτά και τα ζώα που όλα μαζί αποτελούν μάλλον το μακρινό για κάποιους υπόβαθρο της εικόνας στην οποία επιθυμούν να ενταχθούν;
«Αν κάποτε βγούμε από αυτό το σύστημα αυτό θα συμβεί χάρη σε μια ριζική πολιτισμική στροφή, σε μιαν αλλαγή αξιών. Ο καταναλωτικός ηδονισμός θα χάσει την πρωταρχική του θέση. Τις αξίες τις δημιουργούν οι άνθρωποι. Και καθώς το τωρινό σύστημα, μολονότι ικανοποιεί πολλές επιθυμίες, δεν μας ικανοποιεί πλήρως, θα έρθει η μέρα που οι άνθρωποι θα επινοήσουν κάτι άλλο. Στο παρελθόν εξάλλου διάφοροι πολιτισμοί έζησαν με βάση αξίες πολύ διαφορετικές από εκείνες της ξέφρενης κατανάλωσης»
θα συμφωνούσα ανεπιφύλακτα με τις τελευταίες αυτές γραμμές του άρθρου, αν πραγματικά ένιωθα πως δεν έχουμε φτάσει σε ένα σημείο καμπή για την ίδια τη ζωή πλέον στον πλανήτη μας, χωρίς το διαθέσιμο χρόνο να περιμένουμε τη μέρα που μας αναφέρει ο συγγραφέας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου